Sicilija kao književni lik – crvena svetlost u zasenjujućem plavetnilu

Sicilija, najveće ostrvo u Mediteranu i najegzotičniji deo Italije, i danas ima vidne tragove svih naroda i osvajača koji su dolazili u uzavrele luke i na bele plaže i ostajali na bakarnim i crnim brežuljcima oko vulkana Etna. Italijani kažu: Siciliju ne možete uporediti ni sa čim, jer je ona jedinstvena. Zato je neuhvatljiva Sicilija oduvek izazivala umetnike, i one rođene na njoj i one koji su je makar jednom videli.

Pre nego što se kao turisti uputimo na Siciliju, dobro je da pročitamo barem neke od knjiga (ili pogledamo filmove i TV serije) koje će nam približiti duh moderne Sicilije, kao i njenu istoriju. Tu ćemo pronaći i koju vrstu paste i koje vino je najbolje da naručimo.

Sicilijanske idile i Arhimedova Sirakuza

O Siciliji su pisali najveći, od Šekspira i Servantesa do Oskara Vajlda, D. H. Lorensa, Tensija Vilijamsa, Lorensa Darela. Radnja Maskarelijeve opere Kavalerija rustikana, samo za kompozitorovog života izvedene u Italiji 14.000 puta, dešava se na Siciliji.

Još mnogo pre njih, antički pisac iz četvrtog veka pre naše ere Teokrit, u delu Idile koje je do danas sačuvano, govori o lepotama Sicilije i žali što se radi gradnje brodova nekontrolisano seku sicilijanske šume.

Tragom ovih Idila, na Siciliji treba obići bogato antičko nasleđe u Dolini hramova u okolini Agriđenta. U ovom gradu se nalazi i kuća u kojoj je poslednji deo života proveo italijanski nobelovac Pirandelo, najpoznatiji po delu Šest lica traže pisca. Kuća je pretvorena u muzej, a u vrtu je pisac sahranjen.

Fotografija: antičko nasleđe u Dolini hramova u okolini Agriđenta

U današnjoj Sirakuzi, gradu sa oko 120.000 stanovnika, treba svakako videti ostatke antičkog grada, koji je pod zaštitom UNESCO-a, a u kome je rođen Arhimed, otac geometrije.

Nezaobilazni biser antičke zaostavštine je i impresivni amfiteatar u Taormini, iz koga puca veličanstven pogled na more i okolinu. Danas je amfiteatar obnovljen i u njemu se održavaju koncerti i predstave, a bio je i mesto događanja u prvoj sezoni serije Beli lotos.

Sicilijanci kao loši momci

Ipak, do sada nijedan umetnički prikaz Sicilije i Sicilijanaca po popularnosti nije nadmašio romane Maria Puza Kum i serijal od tri istoimena filma, koje je režirao Frensis Ford Kopola sa Marlonom Brandom i Robertom de Nirom kao starim i mladim Vitom Korleoneom i Al Paćinom u ulozi Majkla Korleonea. Iako se većina radnje odvija u Americi, najlepše su scene koje se dešavaju na Siciliji, u mestu Korleone, po kome je porodica dobila ime. Reke turista neprekidno odlaze u kontinentalni, brdoviti deo ostrva, da vide crkvu u kojoj se Majkl Korleone venčao sa ženom svog života, kao i kuću sa čijeg prozora je gledao kako ona gine od bombe podmetnute u kola.

Možda više od romana i filmova ovenčanih Oskarom, tragiku i nostalgiju sicilijanskih migranata u Ameriku odražava muzička tema Parla piu piano (Govori tiše), koju je za film komponovao Nino Rota.

Luka kao sudbina Sicilijanca

Mario Puzo je lik Majkla Korleonea detaljnije prikazao u romanu Sicilijanac. Kao prva generacija rođena u Americi, Majkl Korleone niti je pravi Amerikanac, niti je pravi Sicilijanac. Pisac ga prikazuje sa tim dvojnim identitetom, dok stoji na doku i sa podeljenim osećanjima posmatra Palermo dok brod isplovljava za Amerku:

„Palermo je smešten u podnožju kratera ugašenog vulkana, sa tri strane okružen planinama. Sa četvrte strane ima izlaz u zasenjujuće plavetnilo Sredozemnog mora. Kad ga je Majkl na časak osmotrio, grad je treperio pod zlaćanim zracima sicilijanskog podnevnog sunca. Tlom su se širile žile izatkane od crvenog svetla, kao da ocrtavaju tragove krvi, na Siciliji vekovima besomučno prolivane. Zlatni zraci kupali su mermerne stubove grčkih hramova, muslimanske minarete što hitaju ka nebesima, izdašno ukrašene fasade španskih katedrala; na brdu preko puta mrštile su se ruševine drevnog normanskog zamka. Sve su to bili ostaci raznih okrutnih vojski koje su vladale Sicilijom od davnina. A iza zidina tog zamka, kupaste planine sezale su ka nebu kao da će ga ščepati i strgnuti sa visina, pa se činilo kao da i zemlja i nebo samo što nisu pali na kolena i zdrobili pod sobom tu osunčanu naseobinu. Visoko gore, bezbrojni sićušni jastrebovi šarali su blistavo plavi svod.”

U dugom nizu romana i tomova u kojima su se uglavnom američki autori bavili sicilijanskom mafijom, posebno mesto zauzima Sicilijanac Leonardo Šaša i njegov roman Dan sova (Il Giorno della Civetta). Šaša je ceo život proveo na Siciliji, a u mestu Rakalmuto, u oblasti Agriđento, nalazi se njegova kuća i fondacija, koje se mogu obići.

Inspektor Montalbano – pravi Sicilijanac na strani zakona

Kao protivteža likovima mafijaških bosova i njihovih sinova, izrastao je lik rasnog Sicilijanca, koji istu energiju, hrabrost i inteligenciju, istu ljubav prema moru, dobroj hrani, ženama i vinu, stavlja u službu odbrane reda, zakona i života.

Lik nesavršenog, ali zanosnog inspektora Salva Montalbana stvorio je italijanski pisac Andrea Kamileri u romanu Oblik vode. Tokom narednih 20 godina napisaće još tridesetak detektivskih romana o svom junaku, mešavinom književnog jezika i sicilijanskog dijalekta. Na osnovu njih, italijanska RAI televizija napravila je serijal od 37 epizoda (svaka traje 90 minuta), u kojima smo tokom 15 godina u ulozi Montalbana gledali šarmantnog Luku Cingaretija (Luca Zingaretti). Posle smrti režisera Sironija, Cingareti je i režirao poslednje tri epizode.

Fotografija: selo Korleone u Italiji © Natursports / Shutterstock

Danas, na ulazu u gradić Porto Empedokle, koji je ime dobio po grčkom filozofu, a rodno je mesto pisca Kamilerija, stoji natpis: Dobro došli u Vigatu. Vigata je ime koje je u knjigama i u seriji pisac dao mestu u kome živi i radi njegov inspektor Montalbano. U centru ovog gradića nalazi se velika bronzana statua sa likom inspektora Montalbana. Gradska kuća u obližnjem Šikliju (Scicli) poslužila je kao policijska stanica. Kako je inspektor ljubitelj plivanja u moru i veliki gurman, zajedno s njim obići ćemo neke od najlepših sicilijanskih plaža i naučiti kako da u restoranu naručimo pastu sa plavim patlidžanom i dobro hladno belo vino.

Na pola sata vožnje od Porto Empedokla nalazi se Naro, jedno od najlepših srednjovekovnih sela u Italiji.

Zemljotres sicilijanske aristokratije

Ako želite da se bolje uživite u život sicilijanske aristokratije, čije su poslednje generacije još pokušavale da sačuvaju stari poredak pred nadolazećom Garibaldijevom revolucijom za ujedinjenje Italije, onda svakako treba da pročitate roman Gepard (Il Gattopardo) koji je napisao Đuzepe Tomazi di Lampeduza. Di Lampeduza je jedan od poslednjih potomaka aristorkatske sicilijanske porodice, grofova od Lampeduze.

Roman je napisao tek pred kraj života, pa mu je 1959. posthumno dodeljena najveća italijanska Strega nagarda za književnost. Gardijan je tu knjigu 2012. stavio na listu 100 najboljih istorijskih romana svih vremena i uporedio ga sa Prohujalo sa vihorom. Gepard, kao i roman Prohujalo sa vihorom, svetsku slavu je stekao tek kad je po knjizi snimljen film. Režirao ga je Lukino Viskonti a glavne uloge igrali su Bert Lankaster, Alen Delon i Klaudija Kardinale.

Roman je ostao zapamćen po rečenici: Ako hoćemo da sve ostane kao što jeste, moramo sve da promenimo.

U Palermu još postoji Palazzo Lampedusa, ali su u gradiću Santa Margerita di Beliče, blizu Palma di Montekjaro, u unutrašnjosti ostrva, palata, crkva i sve kuće oko gradskog trga, koje Di Lampeduza opisuje u svom romanu, srušene u zemljotresu 1968.

Palermo sicilijanskih lavova

Zemljotresi nisu retka pojava na ostrvu na kome vulkan Etna drema, ali ne spava. Scenom zemljotresa, koji je iz temelja protresao selo u sicilijanskoj oblasti Banjara, počinje i roman Sicilijanski lavovi Stefanije Auči, koji je kod nas izdala Laguna. Zemljotres je poslednja kap koja stanovnike unutrašnjosti Sicilije tera da napuste svoje domove i sreću potraže u trgovini u Palermu.

Dok u Gepardu pratimo aristokratiju koja propada, u Sicilijanskim lavovima pratimo uspon novih trgovaca. Došavši u Palermo, u kome će se obogatiti trgovinom začinima, glavni junak stoji u luci, gotovo na istom mestu na kome smo videli i Majkla Korleonea u Puzovom Sicilijancu, i posmatra grad:

„Kupole od majolike, zupčaste kule, crepovi. Srcasti zaliv, uklešten između dva zemljana jezička, pun je feluka, malih jedrilica, brigantina, škuna. Kroz šumu jarbola naziru se kapije, užlebljene u palate, koje su bukvalno sagrađene iznad njih: Porta Doganela, Porta Kalčina, Porta Karbone. Kuće su pripijene, nagomilane, kao da pokušavaju da se izbore za malo pogleda na more. Levo, polusakriven krovovima, zvonik crkve Santa Marija di Porto Salvo; malo dalje se naziru crkva San Mamilijano i uska kula crkve Blagovesti, a još dalje, skoro uz same zidine, osmougaona kupola crkve San Đorđo dei Đenovezi. Desno još jedna crkva, mala i nabijena, Santa Marija di Pjedigrota i veličanstveni obris zamka Kastelo a Mare okruženog kanalom; malo dalje, na jezičku kopna koji prodire u more, lazaret, karantin za bolesne mornare.”