Gubitak kose, uzroci i rešenja

Opadanje kose je problem koji dotiče milione ljudi širom sveta, bez obzira na pol, godine ili životne navike. Kosa je mnogo više od estetskog detalja. Zato njen gubitak ne utiče samo na izgled već može imati i duboke emocionalne i psihološke posledice. Iza ovog problema često se kriju različiti zdravstveni uzroci, pa opadanje kose nije samo estetsko pitanje već i važan signal koji telo šalje o svom unutrašnjem stanju

Najčešći uzroci opadanja kose

Androgenetska alopecija, poznata i kao nasledno opadanje kose, najčešći je oblik gubitka kose, kako kod muškaraca tako i kod žena. Ovaj tip alopecije rezultat je kombinacije genetske predispozicije i hormonskih promena, naročito dejstva dihidrotestosterona (DHT) – hormona koji postepeno utiče na folikule dlake, čineći ih sve manjim i slabijim. Vremenom, dlake postaju tanje, kraće i svetlije, dok folikuli u jednom trenutku u potpunosti prestaju s rastom.

Kod muškaraca se ovaj proces obično manifestuje povlačenjem linije kose na čelu i slepoočnicama, uz postepeno proređivanje na temenu. Kod žena, nasuprot tome, gubitak kose je najčešće difuzan – dolazi do ravnomernog proređivanja kose po čitavoj poglavini, bez potpunog nedostatka kose na određenim regijama. Upravo zbog ovih razlika u obrascu gubitka, androgenetska alopecija kod žena često ostaje neprepoznata u ranim fazama, iako značajno utiče na samopouzdanje i kvalitet života.

Hormonske promene tokom trudnoće, menopauze ili stanje poput sindroma policističnih jajnika (PCOS) mogu dovesti do opadanja kose. Takođe, disbalans hormona štitne žlezde, kao što su hipotireoza ili hipertireoza, često utiče na kvalitet i gustinu kose.

Stres i trauma – intenzivan stres, bilo fizički ili emocionalni, može izazvati stanje poznato kao telogeni efluvijum. U ovom poremećaju dolazi do toga da veliki broj folikula dlake istovremeno prelazi u fazu mirovanja, tzv. telogenu fazu. Kao posledica, nekoliko nedelja ili meseci nakon stresnog događaja, primećuje se pojačano opadanje kose.

Uzroci mogu biti različiti – od teških infekcija, operacija, porođaja i naglog gubitka telesne mase, do emocionalnih trauma, anksioznosti ili dugotrajnog hroničnog stresa. Iako je telogeni efluvijum obično privremen i reverzibilan, ovo stanje može biti veoma uznemirujuće za pacijenta.

Nutritivni nedostaci – nedostatak ključnih nutrijenata poput gvožđa, cinka, vitamina D i proteina može oslabiti folikul dlake i dovesti do gubitka njegove funkcije. Nezdrava ishrana i restriktivne dijete često su uzrok ovih nedostataka.

Hronične bolesti poput lupusa, dijabetesa i drugih autoimunih poremećaja, bakterijskih i gljivičnih infekcija kože poglavine, mogu uticati na zdravlje kose. Takođe, određeni lekovi, uključujući hemioterapiju, antidepresive i lekove za hipertenziju, često imaju gubitak kose kao nuspojavu.

Vrste alopecije

Privremeni ili trajni gubitak kose naziva se alopecija. Alopecija je medicinski termin koji označava gubitak kose ili dlake na telu.

Koje su najčešće vrste alopecije?

Ranije pomenuta androgenetska alopecija predstavlja najčešći oblik trajnog gubitka kose. Kod muškaraca se najčešće javlja već u dvadesetim ili tridesetim godinama života, dok kod žena obično nastupa kasnije, najčešće nakon menopauze, kada dolazi do hormonalnih promena koje ubrzavaju proces proređivanja kose. Statistički podaci pokazuju da se androgenetska alopecija javlja kod oko 30 odsto muškaraca do 30. godine, kod 50 odsto do 50. godine, a čak do 80 odsto kod muškaraca starijih od 70 godina. Kod žena je učestalost manja, ali se procenjuje da do 40 odsto žena nakon menopauze razvije neki stepen ovog oblika alopecije.

Alopecia areata je autoimuno oboljenje koje se karakteriše iznenadnim i jasno ograničenim gubitkom kose u vidu kružnih ili ovalnih područja na poglavini, licu ili drugim delovima tela. Klinička slika može biti vrlo raznolika – kod nekih osoba prisutni su samo manji pečati bez dlake, dok kod drugih bolest može napredovati do potpunog gubitka kose na glavi (alopecia totalis) ili čak svih dlaka na telu (alopecia universalis). Zahvaćena koža je obično glatka, bez znakova upale ili ožiljaka, a kod nekih pacijenata javljaju se i promene na noktima, poput tačkastih udubljenja, hrapavosti ili povećane lomljivosti.

Uzrok alopecije areate povezan je s nepravilnim delovanjem imunosistema koji, umesto da štiti organizam, greškom napada folikule dlake. Ovaj autoimuni odgovor, u kojem ključnu ulogu imaju T-limfociti (posebno CD8+ citotoksične ćelije), dovodi do zapaljenskog procesa oko folikula i prekida normalnog ciklusa rasta dlake. Bolest se često javlja kod osoba sa genetskom predispozicijom ili kod onih koje već imaju neko autoimuno oboljenje, poput dijabetesa tipa 1, vitiliga ili bolesti štitaste žlezde. Na njen nastanak mogu uticati i brojni spoljašnji faktori – stres, virusne infekcije ili fizičke traume često deluju kao okidači. Tok alopecije areate može biti nepredvidiv: kod nekih pacijenata dolazi do spontanog oporavka i ponovnog rasta kose, dok kod drugih bolest ima hroničan karakter i slab terapijski odgovor.

Telogeni efluvijum je stanje u kome veći broj vlasi prerano prelazi iz anagene faze (faze aktivnog rasta) u telogenu fazu (fazu mirovanja), što dovodi do pojačanog i ubrzanog gubitka kose. Za razliku od naslednih oblika alopecije, ovaj tip opadanja kose najčešće je privremen i reverzibilan, ali može izazvati značajnu zabrinutost kod pacijenata zbog naglog i vidljivog proređivanja kose.

Među najčešćim uzrocima telogenog efluvijuma su fizički i emocionalni stres, hormonalne promene (posebno nakon porođaja, u menopauzi ili kod poremećaja rada štitaste žlezde), teža akutna ili hronična oboljenja, kao i određeni lekovi – poput antidepresiva, antikoagulanasa ili retinoida. Takođe, nutritivni deficiti, naročito nedostatak gvožđa, cinka, biotina i vitamina D, mogu doprineti razvoju ovog stanja. U nekim slučajevima, genetska predispozicija može povećati osetljivost folikula na spoljašnje i unutrašnje stresore.

Klinički, telogeni efluvijum manifestuje se postepenim i difuznim proređivanjem kose, najizraženijim na temenu i gornjem delu poglavine. Pacijenti obično primećuju pojačano opadanje prilikom češljanja, pranja ili sušenja kose, a broj opalih vlasi može biti značajno veći nego inače. Tipično, gubitak kose počinje dva do tri meseca nakon delovanja izazivača, što često otežava povezivanje uzroka i posledice.

Dobra vest je da se u većini slučajeva rast kose spontano obnavlja nakon uklanjanja okidača – bilo da je reč o smanjenju stresa, regulisanju hormonskog disbalansa ili ispravljanju nutritivnih nedostataka. Proces oporavka obično traje nekoliko meseci, ali kod nekih osoba može potrajati i duže, u zavisnosti od opšteg zdravstvenog stanja i regenerativne sposobnosti folikula dlake.

Trakcijska alopecija je oblik gubitka kose koji nastaje usled dugotrajnog i ponavljanog mehaničkog zatezanja vlasi, što s vremenom dovodi do oštećenja folikula i njihovog postepenog slabljenja. Najčešće se javlja kod osoba koje redovno nose frizure koje stvaraju napetost na korenu kose – kao što su uske pletenice, konjski repovi, punđe, dredovi ili ekstenzije.

Na mestima gde je kosa konstantno pod tenzijom, obično na slepoočnicama, ivici čela ili temenu, dolazi do poremećaja u ciklusu rasta dlake. Folikuli postepeno prelaze iz anagene faze (aktivnog rasta) u telogenu fazu (mirovanja), što rezultira proređivanjem i pojačanim opadanjem kose.

Cikatricijalna alopecija predstavlja oblik gubitka kose koji nastaje kada se folikuli dlake trajno oštete, a na njihovom mestu formira ožiljno tkivo. Ova ožiljna promena (cikatrizacija) sprečava ponovni rast dlake, što dovodi do nepovratnog gubitka kose na zahvaćenim regijama.

Uzroci cikatricijalne alopecije su raznovrsni i najčešće uključuju hronične upalne ili infektivne procese koji uništavaju strukturu folikula. Među najčešćim uzročnicima su lupus erythematosus, lichen planus, zapuštena psorijaza, folikulitis, dermatofitoze, kao i fizičke povrede kože koje ostavljaju ožiljke. U određenim slučajevima, i hemijske ili termalne povrede mogu izazvati slična oštećenja.

Klinička slika varira u zavisnosti od osnovnog uzroka, ali su tipični simptomi nagli gubitak kose praćen crvenilom, otokom, svrabom, peckanjem ili prisustvom gnoja na zahvaćenim mestima. Koža na tim područjima postaje zategnuta, glatka i bez vidljivih folikula, što je karakterističan znak ožiljne alopecije.

Dijagnoza se postavlja kombinacijom kliničkog pregleda, trihoskopije i, po potrebi, histopatološke analize uzorka kože, koja potvrđuje prisustvo ožiljnog tkiva i inflamatornih promena. Nažalost, jednom kada dođe do oštećenja folikula i stvaranja ožiljaka, rast kose se ne može obnoviti.

Shutterstock.com

Terapija i preventivne mere

Postoji nekoliko terapijskih opcija i tetmana koji mogu pomoći u lečenju alopecije, a izbor terapije zavisi od vrste alopecije, uzroka i stepena gubitka kose. Evo najčešće korišćenih metoda.

Minoksidil –jedan je od najpoznatijih i najšire korišćenih lokalnih lekova u lečenju alopecije, posebno kod androgenetske alopecije i telogenog efluvijuma. Prvi put je korišćen kao lek za hipertenziju, ali je tokom istraživanja otkriven njegov efekt na rast kose, što je dovelo do njegove primene u dermatologiji.

Mehanizam delovanja minoksidila temelji se na njegovoj sposobnosti da širi krvne sudove u koži, poboljšava mikrocirkulaciju i obezbeđuje bolju ishranu folikula dlake. Ovaj proces omogućava produženje anagene faze rasta kose, povećavajući broj dlaka koje rastu i smanjujući njihov gubitak. Za androgenetsku alopeciju, minoksidil može usporiti opadanje kose, a u nekim slučajevima i podstaći rast novih vlasi. Efekti se obično pojavljuju nakon nekoliko meseci redovne primene, a potpuni rezultati mogu se videti tek nakon nekoliko meseci do godinu dana.

Iako je minoksidil efikasan kod mnogih, rezultati se razlikuju, i kod nekih ljudi efekti mogu biti minimalni ili privremeni. Kod prestanka upotrebe, gubitak kose se obično nastavlja, zbog čega se terapija mora koristiti dugoročno. Iako je generalno siguran, minoksidil može izazvati nuspojave kao što su iritacija kože, svrab, suvoća ili, u retkim slučajevima, prekomeran rast kose na neželjenim mestima.

Minoksidil se smatra efikasnim tretmanom za alopeciju, ali je važno napomenuti da ne leči uzrok gubitka kose, već samo ublažava simptome. Terapija minoksidilom treba da bude deo sveobuhvatnog pristupa lečenju alopecije, uz konsultacije sa dermatologom kako bi se odredila najprikladnija terapija za svakog pacijenta.

Finasterid – oralni lek koji se koristi za lečenje androgenetske alopecije kod muškaraca. Deluje tako što inhibira enzim 5-alfa reduktazu, koji konvertuje testosteron u dihidrotestosteron (DHT), hormon koji izaziva smanjenje folikula dlake i opadanje kose. Smanjenjem nivoa DHT, finasterid usporava gubitak kose i može podstaći rast novih vlasi, naročito na temenu i prednjem delu vlasišta. Efekti su obično vidljivi nakon nekoliko meseci primene, ali se gubitak kose obnavlja ukoliko se terapija prekine. Nuspojave mogu uključivati smanjenje libida, erektilnu disfunkciju i ginekomastiju i obično nestaju nakon prestanka upotrebe leka, ali u retkim slučajevima mogu izazvati i trajnije posledice. Finasterid je namenjen samo muškarcima i ne preporučuje se ženama, jer može izazvati disbalans hormona, naročito nakon menopauze. Takođe, kontraindikovan je tokom trudnoće. Ukoliko se lekar odluči za započinjanje terapije finasteridom, ona se mora sprovoditi uz pažljiv nadzor zbog mogućih nuspojava.

Kortikosteroidi –spadaju u lekove koji se najčešće koriste u terapiji alopecije, naročito kod alopecije areate, stanja koje karakteriše iznenadni gubitak kose uzrokovan autoimunskim napadima na folikule dlake. Ovi lekovi deluju kao imunosupresivi, smanjujući zapaljenske procese i inhibirajući imunosistem koji napada i uništava folikule dlake. Time omogućavaju oporavak kose i obnavljanje rasta dlaka.

Koriste se u različitim oblicima: topijski (lokalni), kao kreme ili masti koje se nanose direktno na kožu, injekcijama koje se aplikuju u kožu glave (intraleziona primena) i oralno, kada su drugi tretmani nedovoljno efikasni. Najčešće primenjena forma u terapiji alopecije areate su injekcije, koje se direktno ubrizgavaju u zahvaćena područja vlasišta i stimulišu rast nove kose. Takođe, u težim slučajevima, kortikosteroidi se mogu primenjivati i intravenski, u vidu pulsne kortikosteroidne terapije. Efekti ovakvog vida lečenja su različiti, zavisno od težine oboljenja i individualnog odgovora pacijenata, ali se u svakom slučaju moraju sprovoditi pod strogim nadzorom, zbog već poznatih neželjenih efekata produžene i u visokim dozama (kao što je to slučaj kod pulsne terapije) primenjivane kortikosteroidne terapije.

Efikasnost kortikosteroida u lečenju alopecije areate je značajna, posebno kod manjih lezija. U mnogim slučajevima, njihova primena dovodi do regeneracije kose, a rezultati mogu biti vidljivi već nakon nekoliko meseci tretmana. Međutim, efekti nisu uvek dugotrajni, jer kod određenih pacijenata može doći do ponovnog opadanja kose nakon prestanka primene leka. Osim toga, korišćenje kortikosteroida nije garancija potpunog izlečenja, pa ih je često potrebno kombinovati s drugim vidovima terapije, kako bi se postigao trajan (ili trajniji) efekat.

Kao dodatna terapijska opcija, u slučaju da kortikosteroidi nisu dovoljno efikasni, ili se njihova primena mora ograničiti, često se mogu kombinovati s drugim lekovima kao što su lokalni inhibitori kalcineurina, takrolimus i pimekrolimus, s jakim antiinflamatornim svojstvima i minimalnim neželjenim efektima.

Još jedna od inovativnih terapijskih opcija su JAK-STAT inhibitori. Ovi lekovi, u vidu lokalnih preparata kao što su tofacitinib i ruksolitinib, deluju na molekularnu signalizaciju koja reguliše imunološke odgovore i rast kose. Inhibiranjem JAK-STAT puta, ovi lekovi sprečavaju autoimune napade na folikule dlake, što je ključno kod alopecije areate.

Pored standardnih terapija, alternativne metode u lečenju alopecije uključuju PRP (Platelet-Rich Plasma) tretmane, koji koriste plazmu bogatu trombocitima za stimulaciju rasta kose i regeneraciju folikula. Takođe, laser terapija niskog intenziteta, kao i mezoterapija (injekcije hranljivih supstanci u kožu glave), pokazuju potencijal u obnavljanju rasta kose. Ulje ricinusa, maslinovo ili kokosovo ulje mogu doprineti celokupnom efektu. Stres menadžment i zdrav način života, uključujući pravilnu ishranu bogatu vitaminima (posebno biotinom, vitaminom D i cinkom), mogu značajno doprineti prevenciji gubitka kose. Dobar san, izbegavanje agresivnih tretmana i šampona, kao i masaže temena, jer poboljšavaju cirkulaciju takođe su važne preventivne mere za očuvanje zdravlja kose.

Naslovna fotografija – Shutterstock.com