Srpski Kip slobode – oličenje slobodarskog duha Srbije

Kada se spomene Kip slobode, uglavnom se prvo pomisli na onaj koji se nalazi u Njujorku, poznat i pod nazivom „Sloboda osvetljava svet”, a koji su Sjedinjene Američke Države 1886. godine dobile na poklon od Francuske, kao čin prijateljstva.

Međutim, da li ste znali da se slična statua nalazi u Beogradu, na zgradi pored koje ste verovatno mnogo puta prošli? Bacite pogled i na svoje lične karte – u pozadini, ispod ličnih podataka i na žigu, takođe se nalazi statua žene koja u desnoj ruci drži baklju. Možda je potrebno da se baš na današnji dan, kada je Beograd bombardovan 1941. godine, informišemo o slobodarskom i svetskom duhu prestonice.

Statua „Srbija” nalazi se na vrhu zgrade Vlade Republike, na raskrsnici ulica Kneza Miloša i Nemanjine, a u narodu se ustalio naziv „srpski Kip slobode”.

O kome se radi?

Zagorka Cvetičanin, žena aristokratskih manira, holivudske lepote i otmenosti, poslužila je kao model vajaru Đoki Jovanoviću za naručenu skulpturu. Otac joj je bio baron Emanuel fon Cvjetićanin, austrijski fedmaršal koji je odbio ponudu Aleksandra I Karađorđevića da bude jedan od njegovih vojvoda. Dalje njegovo poreklo vodi do srpskog bratstva Bogunovića u Staroj Raškoj.

Zagorka je bila udata za akademskog vajara Milana Arsića, zvanog Daskalo, koji je uljem slikao beogradske motive na šperpločama, poput starih kafana „Tri šešira” u Skadarliji i „Kičevo” u Crnogorskoj 14, koja je zbog brojnih tuča bila poznata i kao „krvava kafana“, piše istorijski portal Kaldrma.

Njeno nestvarno lepo i otmeno lice, dostojanstveno držanje, damske aristokratske manire i izgled dive iz zlatnog doba Holivuda, prepoznao je čuveni vajar Đoka Jovanović. Tako je Zagorka postala inspiracija za delo koje i dan-danas krasi Beograd.

Nekada kruna, danas baklja u ruci

Skulptura je bila poručena za tadašnju palatu Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije. Za izlivanje ove skulpture bila je potrebna tona bronze; inače, skulptura, visoka preko tri metra, izlivena je u Pragu.

Bila je veoma slična prototipu („Velika Srbija”) kog je umetnik izlio još početkom veka, kao i skulpturi „Srbija” – sastavnom delu Spomenika kosovskim junacima u Kruševcu.

Prototip je predstavljao devojku iza koje se vijorila zastava, a pored njenih nogu je stajao dvoglavi orao.

Beogradska skulptura je imala i venac – dijademu na glavi, kao i sve prethodne verzije, a umesto ptica je stavljen štit sa četiri ocila na plitkom reljefu, koga devojka pridržava levom rukom. U desnoj je držala visoko podignutu krunu kralja Petra I Karađorđevića. Na mestu krune je, još posle Drugog svetskog rata, postavljena baklja, pojasnila je u ranijem izlaganju za RTS istoričarka umetnosti Bojana Ibrajter Gazibara iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda.

U literaturi je objašnjeno da su kruna i štit koje drži u rukama – personifikacija Srbije.

Od vazdušnog napada na Beograd prošlo 83 godine

Na današnji dan, pre 83 godine, u napadu sila Osovine na Kraljevinu Jugoslaviju, tokom Aprilskog rata, Beograd je bio izložen intenzivnim vazdušnim napadima nemačke avijacije.

Prve bombe su na grad pale 6. aprila u ranim jutarnjim časovima, a napad je ponovljen još tri puta u toku istog dana. Bombardovanje je ponovljeno sutradan, a potom 11. i 12. aprila, pred dolazak nemačke vojske u grad.

Prema podacima Muzeja grada Beograda, u napadu je porušeno 714 zgrada, 1.888 je pretrpelo veću štetu, a 6.615 manju. Ukupan broj oštećenih zgrada iznosio je 9.365 ili skoro 50 odsto stambenog fonda. Vodovodna mreža je oštećena na 360 mesta, a uništeno je i 59.528 metara tramvajske mreže, 76 tramvajskih vozila (od 104) i 48 autobusa (od 87). Pogođena je i zgrada termoelektrane na Dunavu i ruinirano je 15 „trafo-kabina”.

Tačan broj žrtava nikada nije utvrđen

Tačan broj žrtava bombardovanja nikada nije utvrđen jer je određen broj stradalih trajno ostao zatrpan pod ruševinama. Prema zvaničnim podacima poginulo je 2.271 lice, dok se u jednom nemačkom izveštaju navodi da je poginulo oko 4.000 osoba, računajući i one koji nisu iskopani ispod urušenih objekata.

Više stotina građana nastaradalo je u javnim skloništima, koja su takođe bila meta vazdušnih napada, u porti Vaznesenjske crkve, Karađorđevom parku i dr.

Fotografija: Ruševine nekadašnje zgrade Narodne biblioteka na Kosančićevom vencu © Nenad Nedomacki / Shutterstock

Jedan od simbola stradanja Beograda u aprilskom bombardovanju 1941. godine je i uništenje zgrade Narodne biblioteke na Kosančićevom vencu, sa oko 350.000 knjiga i zbirkama starih rukopisa, dokumenata i karata.