Rak pluća – epidemiološke karakteristike, rizici, preventivne mere, simptomi i znaci, dijagnostika, lečenje

Sve o raku pluća – rizici, preventivne mere, epidemiološke karakteristike, simptomi i znaci, skrining, dijagnostika, lečenje.

U svetu je rak pluća vodeći uzrok obolevanja (sa oko 2,5 miliona novoobolelih 2022. godine) i umiranja (sa preko 1,8 miliona umrlih u svetu 2022). Geografske i vremenske varijacije u stopama incidencije i mortaliteta raka pluća su u velikoj meri odraz različitih pušačkih navika (odnosno prevalencije pušača), kao i razlika u izloženosti duvanu (broju popušenih cigareta dnevno, dužini pušačkog staža, vrsti cigareta i stepenu udisanja). Najčešći faktori rizika za nastanak raka pluća su pušenje, životna sredina (aerozagađenje) i genetska predispozicija (nasledna sklonost). Međutim, oko 20 odsto ljudi sa rakom pluća su nepušači.

Simptomi i znaci raka pluća se obično javljaju tek kada bolest uznapreduje, zbog čega je neophodno uvođenje skrininga. Prema vodiču za skrining raka pluća Američkog društva za rak, od 2023. godine preporučuje se godišnji skrining raka pluća sa niskodoznom kompjuterizovanom tomografijom (engl. low-dose computed tomography – LDCT) za osobe uzrasta između 50 i 80 godina, ako trenutno puše ili su nekada pušili i imaju istoriju pušenja od 20 paklica – godina, ili više, a bez bilo kakvih su simptoma i znakova raka pluća. Cilj skrininga je da otkrije bolest u ranoj fazi, kada je hirurško lečenje još moguće. U kasnijim fazama, prognoza za rak pluća je loša u poređenju sa mnogim drugim vrstama raka. Što je osoba izloženija većem riziku za razvoj raka pluća (zasnovano uglavnom na kumulativnoj istoriji pušenja), to je veća potencijalna korist od skrininga. Za visokorizične osobe, postoje dobri dokazi da LDCT smanjuje šanse za umiranje od raka pluća.

Bez obzira koliko dugo osoba koristi duvan, prestanak pušenja može smanjiti rizik od raka pluća i drugih hroničnih bolesti. Mnogi pušači postaju zavisni od nikotina, što otežava prestanak upotrebe duvana. Većina pušača pokušava da prestane sa pušenjem nekoliko puta pre nego što to zaista i ostvari.

Organizovani skrining raka pluća još nije uveden u Srbiji, ali su sprovedeni pilot-projekti u Vojvodini koji ukazuju na neophodnost njegovog uvođenja.

Rak pluća – učestalost i rasprostranjenost

Globalno, rak pluća je vodeći uzrok obolevanja i umiranja. Drugim rečima, rak pluća je odgovoran za skoro svaki osmi (12,4%) novootkriveni, tj. novodijagnostikovani, rak u svetu i svaki peti (18,7%) smrtni ishod usled nekog malignoma. Ovaj malignom je vodeći uzrok obolevanja i umiranja među muškarcima, a drugi vodeći uzrok obolevanja i umiranja među ženama. Stopa incidencije za rak pluća je dva puta veća kod muškaraca nego žena.

Među muškarcima, rak pluća je najčešće dijagnostikovan malignom u čak 33 zemlje sveta i vodeći uzrok umiranja u 89 zemalja. Najveće stope incidencije raka pluća su u istočnoazijskom regionu kod muškaraca, a zatim u Mikroneziji/Polineziji i Istočnoj Evropi. Zemlja sa najvišom stopom incidencije raka pluća je Turska.

Među ženama, rak pluća je vodeći uzrok umiranja u 23 zemlje, uključujući Kinu i Sjedinjene Države. Više stope incidencije raka pluća za žene su zabeležene u Severnoj Americi, Istočnoj Aziji i Severnoj Evropi, a zemlja sa najvišom stopom incidencije raka pluća je Mađarska.

Rak pluća – trend porasta obolevanja među ženama pušačima

Geografske i vremenske varijacije u stopama incidencije i mortaliteta raka pluća su u velikoj meri odraz različitih pušačkih navika (odnosno prevalencije pušača), kao i razlika u izloženosti duvanu (broju popušenih cigareta dnevno, dužini pušačkog staža, vrsti cigareta i stepenu udisanja). Među muškarcima, u zemljama gde je dosegnut vrh duvanske epidemije, smanjenje prevalencije pušača praćeno je padom stope incidencije raka pluća u istim generacijama i to po prvi put u zemaljama sa visokim prihodima kao što su Velika Britanija i Sjedinjene Države. Važno je naglasiti da se trend pada stope incidencije raka pluća, koji prati stopu prevalencije pušenja, javio sa kašnjenjem od 20 do 25 godina.

U većini zemalja u tranziciji stopa raka pluća kod žena i dalje raste, ali nekoliko zemalja pokazuje znake stabilizacije ili pada stope incidencije (npr. Sjedinjene Države). Međutim, u nekoliko zemalja Evrope i Severne Amerike i to među mlađim generacijama, tj. mlađom odraslom generacijom, stope incidencije raka pluća kod žena se približavaju ili premašuju one kod muškaraca, upozoravajući na relativno veće ukupno opterećenje rakom pluća među ženama u narednim decenijama.

U zemljama u tranziciji u kojima je duvanska epidemija u ranijoj fazi, među muškarcima, broj pušača je ili dostigao vrhunac ili nastavlja sa rastom, i stoga će se stopa raka pluća verovatno povećati u narednih nekoliko decenija, osim ako preventivne intervencije ne ublaže posledice pušenja. Potencijal za brzi porast globalnog umiranja od raka pluća je u činjenici da neke od najnaseljenijih zemalja sveta imaju visoku prevalenciju pušača među muškarcima (Indonezija – 54,4%; Kina – 41,5%). Međutim, u zemljama u tranziciji je mali procenat žena pušača, manji od 5% (npr. Indonezija, Kina, afričke zemlje), pa se visoke stope incidencije raka pluća mogu, kao npr. kod Kineskinja, objasniti povećanim zagađenjem vazduha i njihovoj izloženosti materijama koje nastaju sagorevanjem čvrstih goriva u domaćinstvima gde se koriste za grejanje i kuvanje.

Rak pluća – dva glavna tipa ovog malignoma

Postoje dve glavne vrste raka pluća:

• nemikrocelularni karcinom pluća (nesitnoćelijski karcinom pluća) – NSCLC
• mikrocelularni karcinom pluća (sitnoćelijski rak pluća) – SCLC.

Procenjuje se da 80–85% ljudi sa rakom pluća ima NSCLC, a 10–15% SCLC. Međutim, NSCLC raste i širi se sporije od SCLC. Glavni oblici NSCLC-a su: adenokarcinomi (najčešći oblik NSCLC-a, često se lokalizuje u spoljašnjem delu pluća), karcinom skvamoznih ćelija (obično se lokalizuje u centru pluća pored bronhija) i karcinomi velikih ćelija (bilo gde u plućima). SCLC je agresivniji od NSCLC-a i skoro svi slučajevi su posledica pušenja. Postoje dva različita tipa SCLC-a: karcinom malih ćelija i kombinovani karcinom malih ćelija. Posle dijagnostikovanja raka pluća i identifikovanja njegovog tipa, neophodno je odrediti stadijum bolesti, jer od njega zavisi lečenje.

Nedavna studija je ukazala da je 2020. godine adenokarcinom bio najčešći podtip raka pluća širom sveta, sa stopama incidencije koje su bile veće od stopa incidencije karcinoma skvamoznih ćelija u većini zemalja za muškarce i u svih 185 zemalja za žene. Iako je i dalje značajna regionalna heterogenost, stope incidencije adenokarcinoma bile su najviše u istočnoj Aziji (uključujući Kinu), kod oba pola. Prethodne epidemiološke studije povezale su visoku učestalost javljanja adenokarcinoma sa dugotrajnom izloženošću spoljašnjem zagađenju vazduha u zemljama u tranziciji. Međutim, duvan ostaje glavni uzrok raka pluća, a bolest se u velikoj meri može sprečiti kroz efikasne politike i propise za kontrolu duvana.

Treći manje uobičajen tip raka pluća je karcinoidni tumor. Karcinoidni tumori su retki karcinomi koji se najčešće javljaju u želucu ili crevima. Međutim, ponekad počinju i u plućima i mogu se klasifikovati kao tipični ili atipični. Tipični karcinoidi rastu sporo i ne šire se često izvan pluća. Devet od 10 karcinoida pluća su tipični karcinoidi. Atipični karcinoidi rastu brže i retko se šire van pluća.

Izuzetno retki maligni tumori grudnog koša su mezenteliomi (oko 5 odsto svih malignoma pluća). Nastaju obično usled izlaganja azbestu, čak i posle 30 do 50 godina. Neki karcinomi u plućima su rezultat plućnih metastaza. Karcinomi koji potiču iz drugih delova tela mogu da se prošire na pluća kroz limfni sistem ili krvotok. Skoro svaki rak može da da metastaze u plućima, a najčešće su to: rak mokraćne bešike, dojke, debelog creva, bubrega, prostate, itd.

Rak pluća – simptomi i znaci

Simptomi i znaci raka pluća se obično javljaju tek kada bolest uznapreduje, što onemogućava pravovremeno dijagnostikovanje i lečenje ove bolesti. Najčešći su:

• uporni kašalj;
• iskašljavanje sukrvičavog ispljuvka;
• otežano disanje;
• bol u grudima;
• upala pluća koja ne prolazi posle terapije ili koja se ponavlja;
• gubitak apetita;
• slabost, malaksalost;
• neobjašnjivi gubitak težine (kod sitnoćelijskog raka pluća moguća je pojava gojaznosti, zbog prevelikog lučenja kortizola);
• glavobolja (tumor u blizini gornje šuplje vene ili posledica visokog nivoa kalcijuma);
• bol u kostima;
• bol u ruci ili ramenu (pancoast tumor, koji se razvija u gornjem delu pluća, izaziva bol u lopatici, rukama i gornjem delu leđa; osobe sa pancoast tumorom mogu da imaju brojne očne simptome u sklopu Hornerovog sidroma).

Rak pluća – faktori rizika

Najčešći faktori rizika za nastanak raka pluća su pušenje, životna sredina (aerozagađenje) i genetska predispozicija (nasledna sklonost).

• Aktivno pušenje

Duvanski dim je toksična mešavina više od 7.000 hemikalija, od kojih najmanje 70 izaziva rak kod ljudi ili životinja. Veći broj popušenih cigareta dnevno i duži pušački staž povećavaju rizik od raka pluća. Osobe koje puše imaju od 15 do 30 puta veću šansu da obole ili da umru od raka pluća nego nepušači. Rizik od raka pluća povećava čak i pušenje nekoliko cigareta dnevno ili povremeno pušenje: prema američkom Nacionalnom institutu za rak, pušenje je odgovorno za oko 9 od 10 obolelih od raka pluća kod muškaraca i oko 8 od 10 obolelih od raka pluća kod žena. Prestanak pušenja smanjuje rizik od ovog malignoma, ali je on veći od rizika koji imaju osobe koje su nepušači. Međutim, zabrinjava činjenica da čak 25% osoba sa rakom pluća nikada nisu pušile.

• Pasivno pušenje

Dim iz tuđih cigareta, lula ili cigara, ili koji izdiše osoba koja puši, uzrokuje više od 7.300 smrtnih slučajeva raka pluća među nepušačima u SAD svake godine.

E-cigarete

E-cigareta je uređaj na baterije koji omogućava korisniku da kroz paru udiše nikotin. Naziva se i elektronskim sistemom za isporuku nikotina i mogući je faktor rizika za rak pluća.

Marihuana

Dim marihuane sadrži katran i neke druge supstance koje izazivaju rak. Osobe koje su pušile marihaunu više od 100 puta u životu, imale su dvostruko veću šansu da dobiju rak pluća od onih koji nisu pušile marihuanu.

• Radon

Prema navodima Svetske zdravstvene organizacije radon je drugi vodeći uzrok raka pluća, odmah iza pušenja. To je radioaktivan gas, bez boje, mirisa i ukusa, koji se formira u stenama, zemljištu i vodi. Kroz pukotine ili rupe može se nakupiti u vazduhu unutar kuće ili zgrade. Prema podacima Američke agencije za zaštitu životne sredine (EPA) procenuje se da je radon svake godine odgovoran za oko 21.000 smrtnih ishoda raka pluća. Veći rizik od raka pluća imaju lica koja su izložena radonu ako su pušači. EPA procenjuje da je više od 10% smrtnih slučajeva od raka pluća povezano sa izlaganjem radonu kod ljudi koji su nepušači. Neophodno je naučiti kako da se testira svaka kuća na radon i kako da se smanji nivo radona ako je visok.

• Druge supstance

Profesionalna izloženost drugim štetnim noksama (azbest, arsen, izduvni gasovi dizela, neki oblici silicijum-dioksida i hroma); još veći je rizik ako su ove sobe i pušači. Život u područjima sa većim aerozagađenjem povećava rizik od raka pluća.

• Pozitivna lična ili porodična anamneza za rak pluća

Osobe koje su preživele rak pluća imaju veći rizik da ponovo obole od raka pluća, posebno ako su pušači. Veći rizik imaju i osobe čiji su roditelji, braća ili sestre imali rak pluća. Takođe, veći rizik može biti posledica izloženosti istim faktorima npr. radonu, ili zbog nasledne genetske mutacije.

• Prethodne bolesti pluća

Veći rizik od raka pluća imaju osobe sa pozitivnom anamnezom za druge plućne bolesti, kao što je npr. hronična opstruktivna bolest pluća (HOBP).

• Radijacijska terapija grudnog koša

Veći rizik od raka pluća imaju osobe kod kojih je zračen grudni koš zbog nekog malignog oboljenja.

• Ishrana

Mnogo se radi na izučavanju veze između raka pluća i različitih namirnica i suplemenata. Osobe koje puše i uzimaju suplemente beta karotena imaju povećan rizik od raka pluća. Arsen i radon u vodi za piće (pre svega iz privatnih bunara) mogu povećati rizik od raka pluća.

• HIV

Dvostruko veću šansu da obole od raka pluća imaju osobe sa HIV-om nego opšta populacija.

Rak pluća – dijagnostikovanje

Za dijagnostikovanje raka pluća koristi se rendgenski snimak pluća koji otkriva sumnjivu masu, a kompjuterizovanom tomografijom (CT) obezbeđuje se precizno definisanje veličine, lokalizacije i raširenost promene, a posebno je važna za detektovanje manjih tumora pluća, kao i uvećanih limfnih čvorova.

Bronhoskopija je endoskopska pretraga kojom se pregledaju disajni putevi u lokalnoj ili opštoj anesteziji pomoću rigidnog ili savitljivog/fleksibilnog fiberbronhoskopa. Ova metoda može biti dijagnostička (omogućava biopsiju patoloških promena, aspiraciju sekreta za razne analize, punkciju limfnih čvorova ili različitih masa, itd.) ili terapijska (vađenje stranog tela, zaustavljanje krvarenja, itd.).

Medijastinoskopija i VATS (video-asistirana torakoskopija) su hirurške metode. U okviru prve se kroz mali rez na koži vrata i putem jedne cevi koja ulazi u grudni koš obavlja pregled medijastinuma i limfnih čvorova blizu pluća, a u okviru druge se kroz mali rez na koži zida grudnog koša unosi optički instrument u unutrašnjost grudnog koša i direktno pregledaju pluća i pleura.

Biopsija je invazivni postupak kojim se uzima uzorak tkiva pluća/limfne žlezde u cilju dalje analize. Može da bude transbronhijalna biopsija pluća – TBB (uzimanje uzorka u toku bronhoskopije), transbronhijalna iglena aspiracijska biopsija – TBNA (tankom iglom aspiriraju se ćelije tkiva za analizu, takođe u proceduri bronhoskopije) i perkutana biopsija pluća (biopsija tkiva koje je izvan dosega bronhoskopa, pomoću igle koja se unosi kroz kožu i grudni koš). Svi uzorci tkiva se šalju na citološki, patohistološki i imunohistohemijski pregled. Na ovaj način sprovodi se tačno utvrđivanje dijagnoze, stepena maligniteta i stadijum bolesti.

Citopatološki pregled ispljuvka (sputuma) je pregled ispljuvka (sputuma) pod mikroskopom radi identifikovanja patoloških ćelija. U cilju utvrđivanja postojanja koštanih metastaza obično se koristi scintigrafija kostiju.

 Rak pluća – lečenje

Lečenje raka pluća zavisi od tipa tumora, njegove veličine i lokalizacije, stepena proširenosti, zdravstvenog stanja bolesnika i komorbiditeta. Može se lečiti hirurški, zračenjem i hemioterapijom (citostaticima). Sve ove metode mogu se sprovoditi samostalno ili kombinovano, u zavisnosti od stadijuma bolesti. Međutim, danas postoje nove terapije, kao što je terapija usmerena na genetske mutacije i imunoterapija (inhibitori kontrolnih tačaka).

 Rak pluća – skrining i druge mere prevencije

Ključne preventivne mere odnose se na edukaciju stanovništva o faktorima rizika za nastanak raka pluća, kao i mogućnostima za njihovu eliminaciju ili redukciju. Ključne preporuke su:

• Prestanite da pušite!
• Izbegavajte izlaganje pasivnom pušenju.
• Testirajte svoj dom na radon (plemeniti gas).
• Izbegavajte karcinogene na poslu, kao što je azbest.
• Pravilno se hranite (konzumirajte što više voća i povrća).
• Budite fizički aktivni.

Da bi pomogla primeni efikasnih intervencija za smanjenje potražnje za duvanom na nivou svake zemlje, Okvirna konvencija Svetske zdravstvene organizacije (SZO) o kontroli duvana uvela je paket MPOVER, koji se sastoji od šest strategija intervencije u politici. Napredak u implementaciji ovih intervencija je različit među zemljama. Povećanje prosečnog poreza na duvan jedna je od najefikasnijih intervencija za smanjenje potražnje za duvanom, istaknuto je u četiri regiona SZO, iako samo evropski region dostiže referentnu vrednost poreza od 75 odsto koju je predložila SZO. Gredner i sar. su ilustrovali veliki potencijal sveobuhvatne implementacije politike kontrole duvana u cilju smanjenja opterećenja društva bolestima u široj Evropi, sa preko 1,6 miliona slučajeva raka pluća koji se mogu sprečiti u periodu od 20 godina kroz sprovođenje politike kontrole duvana na najvišem nivou.

Petogodišnje preživljavanje od raka pluća ima tendenciju da bude ispod 20% u većini zemalja. Pošto se većina slučajeva raka pluća dijagnostikuje u kasnijem stadijumu bolesti, kada kurativni tretman nije moguć, postojao je dugogodišnji fokus na skrining raka pluća kod osoba sa visokim rizikom (pušači i bivši pušači). Randomizovanim kontrolisanim ispitivanjima (npr. američko nacionalno ispitivanje pluća i NELSON studija) utvrđeno je da niskodozna CT (skrining) značajno doprinosi smanjivanju umiranja od raka pluća. Australija planira da do jula 2025. uvede nacionalni program skrininga raka pluća za pušače i bivše pušače sa visokim rizikom, a kroz svoj Evropski plan za borbu protiv raka, Evropska komisija takođe predlaže uvođenje skrininga raka pluća u svojih 27 država članica.

Rak pluća – preporuke za skrining Američkog društva za rak

Američko društvo za rak je 1980. godine povuklo prethodnu preporuku za redovni skrining raka pluća radiografijom grudnog koša kod osoba koje su trenutno pušači ili su bivši pušači, jer je na osnovu randomizovanih kontrolisanih studija, sprovedenih 1970-ih, utvrđeno da skrining raka pluća nije doprineo spašavanju ljudskih života. Trideset tri godine kasnije, nakon objavljivanja Nacionalnog ispitivanja pluća, utvrđeno je da se sa tri kruga skrininga raka pluća, korišćenjem niskodozne kompjuterizovane tomografije (LDCT) smanjuje mortalitet za 20% u poređenju sa godišnjim skriningom raka pluća sprovođenog radiografijom grudnog koša.

Prema Američkom društvu za rak, jedini skrining test za rak pluća je kompjuterizovana tomografija u malim dozama (koja se naziva i CT skeniranje male doze ili LDCT). Tokom LDCT skeniranja, osoba leži na stolu, a rendgenski aparat koristi nisku dozu (količinu) zračenja da napravi detaljne slike pluća. Skeniranje traje samo nekoliko minuta i nije bolno. Drugi skrining testovi, kao što je rendgenski snimak grudnog koša, nisu dokazani kao korisni.

U 2013. godini, Američko društvo za rak je dalo preporuku za godišnji skrining raka pluća korišćenjem LDCT-a kod odraslih koji su ispunili uslove za uključivanje u skrining (osobe starosti od 55 do 74 godine koje puše 30 ili više paklica – godina pušenja, koje trenutno puše ili su ranije pušile i koje nisu prešle 15 godina od prestanka pušenja i nisu imale komorbiditete koji ograničavaju život).

Novi vodič za skrining karcinoma pluća Američkog društva za rak, od 2023. godine (tabela 1), objavljen u vodećem časopisu Cancer Journal for Clinicians, preporučuje da pružaoci usluga primarne zdravstvene zaštite ili specijalne nege upućuju osobe od 50 do 80 godina na godišnji skrining korišćenjem LDCT-a ako trenutno puše ili su nekada pušile, imaju istoriju pušenja od 20 paklica – godina, ili više, bez bilo kakvih simptoma raka pluća. Paklica – godina je u proseku jedna paklica/kutija cigareta (ili 20 cigareta) dnevno tokom jedne godine. Na primer, osoba može imati istoriju od 20 paklica – godina ako puši jednu paklicu dnevno tokom 20 godina ili dve paklice dnevno tokom 10 godina. Ljude ne treba upućivati na skrining ako imaju ozbiljne zdravstvene probleme – komorbiditete koji će verovatno ograničiti koliko će dugo živeti, ili ako imaju metalne implantate ili uređaje u grudima ili leđima, kao i ako postoji zahtev za dopunu oksigenoterapije kod kuće.

Tabela 1. Preporuke Američkog društva za rak za sprovođenje skrininga raka pluća korišćenjem niskodozne kompjuterizovane tomografije

Kriterijumi za skrining za rak pluća	Ranije preporuke iz 2013. godine	Sadašnje preporuke iz 2023. godine
Uzrast	55–74 godine	50–80 godina
Istorija pušenja	30+ paklica – godina	20+ paklica – godina
Broj godina od prestanka pušenja	≤ 15 godina	Nema ograničenja
Učestalost sprovođenja	Jednom godišnje	Jednom godišnje
Isključenja u odnosu na zdravstveni status	Zdravstvena stanja koja mogu povećati štetu ili ometati dalju evaluaciju, operaciju ili lečenje raka pluća. Komorbidni uslovi koji ograničavaju očekivani životni vek <5 godina; nisu voljni da prihvate lečenje raka otkrivenog na ekranu.	Komorbiditeti koji ograničavaju život. Metalni implantati ili uređaji u grudima ili leđima. Zahtev za dopunu oksigenoterapije kod kuće.
Donošenje odluka o skriningu	Proći kroz proces zajedničkog donošenja odluke o skriningu sa kvalifikovanim zdravstvenim radnikom koji daje informacije o prednostima, ograničenjima i nedostacima skrininga – LDCT.   Osobi koja trenutno puši treba savetovati da prestane i ponuditi joj savetovanje i farmakoterapiju kako bi se pomoglo u prestanku pušenja.	Proći kroz proces zajedničkog donošenja odluke o skriningu na osnovu informacija o potencijalnim koristima, ograničenjima i nedostacima skrininga. – LDCT, kao i o pristupu velikom broju, visokokvalitetnih centara za skrining i lečenje raka pluća.   Osoba koja trenutno puši treba da dobije savetovanje o prestanku pušenja zasnovano na dokazima.

Cilj ovog skrininga za rak pluća je da otkrije bolest u ranoj fazi, kada je hirurško lečenje još moguće. U kasnijim fazama, prognoza za rak pluća je loša u poređenju sa mnogim drugim malignomima. Što je osoba izloženija većem riziku za razvoj raka pluća (npr. duži pušački status), to je veća potencijalna korist od skrininga. Za visokorizične osobe postoje dobri dokazi da LDCT smanjuje šansu umiranja od raka pluća.

Skrining raka pluća ima najmanje tri rizika:

1. Skrining test za rak pluća može dati lažno pozitivne rezultate, odnosno da osobe bez raka pluća označi pozitivno (sa malignomom). Lažno pozitivni rezultati skrining testa zahtevaju nepotrebno podvrgavanje osoba dijagnostičkim testovima (npr. biopsiji) i operaciji koje nisu potrebne i mogu imati rizike.
2. Skrining test za rak pluća može otkriti slučajeve raka koji možda nikada ne bi izazvali problem za pacijenta. Ovo se zove prekomerna dijagnoza. Prekomerna dijagnoza može dovesti do lečenja koje nije potrebno.
3. Zračenje iz ponovljenih skrining testova korišćenjem LDCT-a može izazvati rak kod inače zdravih ljudi, ali veoma retko.

Zbog svega toga, skrining raka pluća preporučuje se samo odraslim osobama koje su u visokom riziku za razvoj bolesti zbog istorije pušenja i starosti, i koje nemaju zdravstveni problem koji značajno ograničava njihov životni vek ili njihovu sposobnost ili volju da imaju operaciju, ako je potrebno.

Bez obzira koliko dugo osoba koristi duvan, prestanak pušenja može smanjiti rizik od raka pluća i drugih hroničnih bolesti. Mnogi ljudi koji koriste duvan postaju zavisni od nikotina, koji se prirodno nalazi u duvanu. Ovo može otežati prestanak upotrebe duvana. Većina ljudi koji koriste duvan pokušavaju da prestanu sa pušenjem nekoliko puta pre nego što u tome uspeju.

Bela traka – simbol podizanja svesti u vezi sa karcinomom pluća. Mesec podizanja svesti u vezi sa karcinomom pluća je novembar.

Rak pluća – skrining u Srbiji

U našoj zemlji rak pluća takođe predstavlja ogroman javnozdravstveni problem. Prema podacima Registra za maligne bolesti, Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanovic Batut”, tokom 2022. godine registrovano je 6.500 novoobolelih osoba sa rakom bronhija i pluća, a čak 4.500 je umrlo od ovog malignoma.

Skrining za rano otkrivanje raka pluća u Srbiji se jedino sprovodi u Institutu za plućne bolesti Vojvodine u Sremskoj Kamenici i to već više od tri godine. Skrining je preporučen osobama uzrasta od 50 do 74 godine, koje su u riziku da obole od raka pluća. Skrining raka pluća podrazumeva pregled pomoću niskodozne CT (LDCT), uz pomoć koje se mogu prikazati manje tumorske senke. Njih nije moguće videti uobičajenim dijagnostičkim postupcima (RTG).

Jedan od najvažnijih preduslova uspešnog lečenja raka pluća je upravo njegovo rano otkrivanje. Međutim, ključni problem u Srbiji je da se kod više od 70% pacijenata rak pluća otkriva tek u poslednjem stadijumu bolesti, kada su šanse za izlečenje male. Zahvaljujući ovom skriningu, u Vojvodini je, u periodu od 20. septembra 2020. do 1. avgusta 2023, pregledano 4.354 osobe. Zahvaljujući skriningu, u Vojvodini je, u datom periodu, dijagnostikovano 30 osoba sa benignim promenama i 54 osobe sa promenama maligne etiologije, od čega su 52 osobe imale karcinom pluća (51,9% je imalo prvi i drugi stadijum bolesti, 19,2% treći i 25% četvrti; 3,8% karcinoma je bilo neutvrđenog stadijuma).

Svi ovi podaci ukazuju na neophodnost uvođenja skrininga raka pluća na čitavoj teritoriji Srbije, što bi doprinelo ranom otkrivanju ovog malignoma, boljem preživljavanju i unapređenju kvaliteta života.