Nobel za „genetske makaze” u ženskim rukama
Naučnice Emanuel Šarpantje i Dženifer Daudna dobile su Nobelovu nagradu za hemiju, a njihovo otkriće ima potencijal za primenu u medicini, biologiji i biotehnologiji
Nobelovu nagradu za hemiju ove godine dobile su Emanuel Šarpantje i Dženifer Daudna koje su otkrile „genetske makaze”.
Kada je reč o dodeli ove nagrade za oblast nauke, prvi put su laureati dve žene, odnosno na listi na kojoj su bile, nije bilo i muških imena.
Podsetimo da je ove godine još jedno žensko ime ušlo u Nobelovu istoriju besmrtnosti – američka pesnikinja Luiz Glik.
Još jedna žena, Andrea Gez, dobila je ove godine Nobelovu nagradu, i to za fiziku, a deli je sa Rodžerom Penrouzom i Rajnhardom Gencelom.
Šarpantje i Daudna dele nagradu od oko milion dolara. Šarpantje je rođena 1968. u Francuskoj, gde je doktorirala na Pasterovom institutu u Parizu, a radila je u Americi, Austriji, Švedskoj, Nemačkoj i svojoj domovini. Trenutno radi u Maks Plank institutu u Berlinu. Daudna je rođena 1964. u Vašingtonu, doktorirala je na Harvardu, a sada radi na Univerzitetu Kalifornije u Berkliju. Ove dve naučnice započele su saradnju 2011. godine, posle susreta na konferenciji u Portoriku, što je kasnije dovelo do izuzetnog otkrića.
Inspiracija za mlade
Francuskinja i Amerikanka bile su iznenađene nagradom. Šarpantje je oduševljeno rekla da ovakva dostignuća utiču na devojčice da vide gde put nauke može da ih dovede, posebno u vreme kada je smanjen interes za studije u naučnoj oblasti.
Dve naučnice započele su saradnju 2011. godine, posle susreta na konferenciji u Portoriku
Šarpantje i Daudna nagrađene su za rad iz oblasti tehnologije uređivanja genoma. Otkriće je poznato kao Crispr-Cas9, popularno nazvano „genetske makaze”. Pomoću ovog pristupa omogućeno je da se prave specifične i vrlo precizne promene na molekulu DNK. U svojoj prirodnoj formi, bakterije koriste ovaj mehanizam u odbrani od virusa.
Crispr-Cas9 adaptirana je forma prirodnog sistema za uređenje DNK molekula kod bakterija. Bakterije imaju sposobnost da „upamte” segmente DNK virusa i razviju enzime koji te zapamćene zapise mogu da iseku na specifičnom mestu i onesposobe viruse, kada ih oni inficiraju.
Nagrađene naučnice uspele su da reprogramiraju ovaj sistem koji omogućava da se preseče bilo koji deo DNK molekula na tačno određenom ili željenom mestu i izvrši korekcija, izbacivanje, ubacivanje određenog gena, određenog segmenta molekula ili izmeni postojeći zapis DNK.
U svom istraživanju one su postigle da RNK enzim endonukleaza Cas9 može biti navođen do specifičnih lokacija u kompleksnim genomima pomoću RNK niti za pretragu, koja prepoznaje određeni kod DNK, i to u bilo kom organizmu.
Šarpantje smatra da ovakva dostignuća utiču na devojčice da vide gde put nauke može da ih dovede
Izobilje potencijala
Budućnost ove tehnike ima potencijal u medicini, biologiji i biotehnologiji, menjajući funkciju zapisa u DNK molekulu. U medicini može da se primeni u tzv. genetskoj hirurgiji, gde se vrši korekcija raznih štetnih mutacija.
Tako nalazi primenu u lečenju raznih vrsta raka, kao i naslednih bolesti, poput cistične fibroze, Hantingtonove bolesti, a pominje se čak i Daunov sindrom.
„Genetske makaze” mogu, takođe, da se primene za razvoj lekova.
U oblasti biologije mogu da se primene na životinjama i utiču na njihove karakteristike. U biotehnologiji mogu da se koriste za produkciju goriva, kao što je etanol iz algi i kukuruza. Biljkama mogu da izmene razne karakteristike, kao i da ih učine otpornim na bolesti, i to sve bez uvođenja stranog DNK materijala.
Šarpantje i Daudna nagrađene su za rad iz oblasti tehnologije uređivanja genoma
Kao i kod svakog novog otkrića, i kod ovog postoje brojne etičke dileme, poput one da je to oruđe koje može da se koristi za „dizajniranje beba”, a koje bi onda genetske promene prenosile na svoje naslednike.
U tom smislu, u budućnosti ćemo videti u kojim će sve oblastima „genetske makaze” postati odobrene za upotrebu.