Ishrana i alopecija: novi dokazi

Folikuli dlake spadaju među metabolički najaktivnije u telu, tako da na rast kose može uticati neuhranjenost, nedovoljan unos makro i mikronutrijenata

Alopecija je gubitak kose, ali može da se manifestuje gubitkom dlake na bilo kojem delu tela. Procenjuje se da dva procenta svetske populacije pati od alopecije. Ono što zabrinjava to su podaci koji ukazuju da alopecija može biti povezana sa niskim samopouzdanjem, nedovoljnim radnim učinkom, povlačenjem u sebe i lošim kvalitetom života. Takođe, gubitak kose može da dovedo do nekih psihijatrijskih poremećaja, kao što su anksioznost, depresija, zloupotreba psihoaktivnih supstanci i samoubistvo.

Alopecija se može podeliti u dve glavne kategorije: sa ožiljcima i bez ožiljaka. Mnogo češća je alopecija bez ožiljaka, a među njima najčešća je androgenetska alopecija (AGA). Većina muškaraca počinje da gubi kosu u dvadesetim, dok žene počinju da gube kosu u četrdesetim ili pedesetim godinama. Osim toga, starenjem dolazi do gubitka kose. Muškarci uglavnom gube kosu u prednjoj i slepoočnoj regiji (kosa se povlači i formira karakterističan „M” oblik), dok se kod žena gubitak kose manifestuje u centralnom području vlasišta.

Takođe, kod muškaraca se gubitak kose mnogo češće završava ćelavošću nego kod žena. Gubitak kose kod žena (FPHL) je karakterističan oblik difuznog gubitka kose koji se javlja kod genetski predisponiranih žena, žena sa androgenom alopecijom. Oko 40 odsto žena do 50 godina pokazuje znake gubitka kose, a manje od 45 odsto žena dostigne 80 godina sa punom kosom.

Faktori rizika za alopeciju

Na razvoj alopecije mogu uticati propratne bolesti (komorbiditeti), kao što su sistemski lupus eritematodes, reumatoidni artritis, bolesti štitaste žlezde (hipotiroidizam i hipertiroidizam) i druge, ali i korišćenje određenih lekova (pilule za kontrolu rađanja, beta blokatori, psihotropni lekovi i drugo). Sve češće se ukazuje na stres kao jedan od glavnih uzroka alopecije (telogenog efluvijuma, trihotilomanije i alopecije areate).

U telogenom efluvijumu (TE) stres utiče da veliki broj folikula dlake bude u telogenoj fazi – fazi mirovanja. U roku od nekoliko meseci, zahvaćene dlake mogu iznenada da ispadnu pri pranju kose i češljanju. Najčešće pogađa srednji deo glave, retko se javlja sa strane i pozadi. Često se skalp jasno nazire. Pored stresa, za ovaj tip alopecije mogu da budu odgovorni određeni lekovi, restriktivna dijeta i jake infekcije. Trihotilomanija je psihološki poremećaj u kojem postoji neodoljiva želja da se čupaju dlake sa glave, obrva ili drugih delova tela, što može ukazati da se osoba nosi sa negativnim ili neprijatnim osećanjima (stresom, usamljenošću, frustracijama, itd.). Kod alopecije areate (AA), imuni sistem organizma napada folikule dlake i vodi gubitku kose (gubitak kose je u vidu „pečata”).

Većina muškaraca počinje da gubi kosu u dvadesetim, dok žene počinju da gube kosu u četrdesetim ili pedesetim godinama

Deficitarna ishrana, takođe, sve češće se navodi kao jedan od faktora za nastanak alopecije. Razumevanje osnovnih faktora rizika je važan deo identifikovanja odgovarajućih preventivnih i kurativnih strategija za alopeciju.

Alopecija i ishrana

Folikuli dlake spadaju među metabolički najaktivnije u telu, tako da na rast kose može uticati neuhranjenost, nedovoljan (deficitaran) unos makronutrijenata i mikronutrijenata. Brojne studije su pokazale da se sa restriktivnom ishranom menja struktura dlake i rast kose.

Oko 40 odsto žena do 50 godina pokazuje znake gubitka kose, a manje od 45 odsto žena dostigne 80 godina sa punom kosom

Neadekvatan kalorijski unos, kao i nedovoljan unos vitamina, minerala, esencijalnih masnih kiselina ili proteina, može dovesti do gubitka kose, strukturnih abnormalnosti i promena pigmenta, iako tačan mehanizam nije dobro poznat. Gete (Goette) i saradnici su opisali devet pacijenata koji su razvili TE nakon 2–5 meseci od početka intezivnog smanjenja težine i gubitka 11,7–24 kg. Smatra se da rigorozno ograničenje kalorija sa neadekvatnim snabdevanjem matriksa dlake energijom može biti uzrok nastanka akutnog TE. Nekoliko izveštaja ukazalo je na pojavu TE kod nekoliko slučajeva usled korišćenja brze hrane. Takođe, postoji veza između nutritivnog deficita i hroničnog TE, AGA, gubitka kose kod žena (FPHL) i AA.

Nezasićene masti

Nedostatak esencijalnih polinezasićenih masnih kiselina, linolne kiseline (omega 6 masne kiseline) i alfa linolenske kiseline (omega 3 masne kiseline), može biti rezultat neodgovarajuće ishrane ili loše apsorpcije, što može doprineti gubitku i posvetljenju kose.

Esencijalne masne kiseline su višestruko nezasićene masne kiseline koje ljudski organizam ne može proizvesti, kao što je to slučaj sa zasićenim masnim kiselinama ili jednostruko nezasićenim masnim kiselinama.

Sve češće se ukazuje na stres kao jedan od glavnih uzroka alopecije (telogenog efluvijuma, trihotilomanije i alopecije areate)

Kod jednog pacijenta sa nedostatkom esencijalnih masnih kiselina, lokalna primena ulja šafranike, sa visokim sadržajem linolne kiseline, dovela je do rasta kose. Nema dokaza koji je sastojak suplementa odgovoran za pozitivan ishod, pošto preparat sadrži više masnih kiselina i antioksidanasa.

Poznato je da nezasićene masne kiseline mogu modulirati delovanje androgena inhibicijom 5-alfa-reduktaze, slično leku finasteridu (koji snižava koncentracije cirkulišućeg i intraprostatičnog dihidrotestosterona). Pored toga, arahidonska kiselina (omega 6 masna kiselina) može da podstakne rast kose povećavajući proliferaciju folikula. Međutim, nema dovoljno informacija o značaju suplementacije nezasićenim masnim kiselinama.

Proteini

Nedovoljan unos proteina može dovesti do stanjivanja i gubitka kose. Istraživanje je pokazalo da dodavanje L-lizina, esencijalne amino-kiseline, suplementaciji gvožđa, doprinosi značajnom porastu prosečne koncentracije feritina u serumu kod nekih žena sa hroničnom TE kod kojih nije došlo do poboljšanja rasta kose primenom isključivo suplemenata koji sadrže samo gvožđe.

Što se tiče drugih amino-kiselina i proteina, ne mogu se izvući jasni zaključci o efektima suplemenata na rast kose, jer su to suplementi koji obično uključuju više sastojaka (npr. L-cistein, sastojak keratina, u kombinaciji sa medicinskim kvascem i pantotenskom kiselinom, ili vitamini i minerali za rast kose, uključujući ekskluzivni morski kompleks dobijen od ribljih proteina).

Pelagra je bolest koja se dovodi u vezu sa deficitom niacina (vitamina B3) i manifestuje se pojavom fotosenzitivnog dermatitisa, dijareje i demencije. Alopecija je još jedan čest klinički nalaz. Pored unosa putem hrane, niacin se sintetiše iz triptofana, uz pomoć vitamina B2 i vitamina B6.

U nerazvijenim zemljama češće se javlja deficit niacina zbog jednolične ishrane, što doprinosi nastanku pelagre. Ova bolest je retka u razvijenim zemljama jer se prevenira obogaćivanjem hrane niacinom. Deficit niacina može nastati i zbog slabe apsorpcije niacina u telu usled preteranog konzumiranja alkohola, Kronove bolesti, ulceroznog kolitisa, opsežnih operacija na organima gastrointestinalnog trakta, upotrebe određenih lekova (izonijazid, hloramfenikol, fenobarbiton i dr.), citroze jetre, itd. Takođe, javlja se kod gladovanja i usled držanja strogih dijeta (anoreksije).

Neophodno je raditi na edukaciji i jačanju svesti ljudi o značaju savetovanja sa dermatologom ili izabranim lekarom u slučaju alopecije

Triptofan pomaže u regulisanju spavanja, apetita i raspoloženja. Kada se konzumira hrana bogata triptofanom dolazi do porasta serotonina u telu, što je dobro kod terapije depresije, osećaja nespokojstva i nesanice.

Namirnice koje su bogate triptofanom u borbi protiv pelagre su: riba, živinsko meso, mleko i mlečni proizvodi, pirinčane mekinje, neprerađene žitarice, pivski kvasac, kikiriki, orah, koštunjavi plodovi, itd.

Suplementi i rizik od opadanja kose

Mnogi dodaci ishrani (suplementi) prodaju se radi sprečavanja gubitka kose. Pretraga sprovedena korišćenjem ključnih reči „gubitak kose” na Amazon.com patformi (platformi preko koje se prodaju suplementi putem interneta) u delu pod nazivom „Vitamini i dijetetski suplementi”, pokazaće čak 923 proizvoda. Svi su oni različitog sadržaja. Američka agencija za hranu i lekove (FDA) nema ovlašćenje da ispituje bezbednost i efikasnost dijetetskih suplemenata pre plasiranja na tržište. To onda znači da je ova odgovornost na proizvođačima.

Korišćenje ovih suplemenata nosi i određeni rizik, jer prekomerna upotreba određenih vitamina i minerala (npr. selena, vitamina A i vitamina E) može biti razlog gubitka kose. Interesantno je da je najprodavaniji suplement za kosu na Amazon.com platformi proizvod koji sadrži i vitamin A i vitamin E, a zatim proizvod koji sadrži selen, vitamin A i vitamin E.

Alopecija i savetovanje

Studija preseka, sprovedena u Saudijskoj Arabiji, objavljenja oktobra 2021. godine, obuhvatila je 729 osoba iz 23 nasumično odabrana centra primarne zdravstvene zaštite u regionu Jazan. Čak 66,3 odsto ispitanika ove studije imalo je alopeciju, samo trećina njih bila je na terapiji protiv opadanja kose, a svaki drugi ispitanik na terapiji nije tražio lekarski savet radi utvrđivanja uzroka alopecije.

Najčešći tip gubitka kose bio je TE, a zatim AGA. Neophodno je raditi na edukaciji i jačanju svesti ljudi o značaju savetovanja sa dermatologom ili izabranim lekarom u slučaju alopecije.

Preporuke

Ako primetite iznenadni gubitak kose ili gubitak kose više od uobičajenog prilikom češljanja ili pranja kose, razgovarajte sa svojim lekarom. Iznenadni gubitak kose može ukazati na neko oboljenje koje zahteva lečenje.

Nema dovoljno dokaza koji potvrđuju da proizvodi koji sadrže različite makronutrijente rešavaju problem povezan sa rastom kose. Neophodna su dalja istraživanja u ovoj oblasti. Međutim, preporučuje se dodatak L-lizina osobama sa nedostatkom gvožđa, a biotina kod osoba sa pelagrom.